Vietnamese-HOWTO:LaTeX
NGUYEN-DAI Quy, DaiQuy.Nguyen@ulg.ac.be
10 JAN 1999

Híng dÉn sö dông tiÕng ViÖt trong LaTeX
______________________________________________________________________

Muc Luc

1. Cã thÓ dïng tiÕng ViÖt víi LaTeX ?

2. C¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nµo cã thÓ dïng tiÕng ViÖt ?

3. C¸c bé font nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó ch¹y trªn teTeX ?

3.1 Font ch÷ TCVN-5712
3.2 Font ch÷ VISCII

4. Lµm thÕ nµo ®Ó t¶i xuèng, cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN ?

4.1 T¶i xuèng (download)
4.2 ChuyÓn tõ TrueType font sang d¹ng Meta Font
4.3 Cµi ®Æt
4.4 Sö dông trong LaTeX

5. Gãp ý, lçi vµ bæ sung

______________________________________________________________________

1. Cã thÓ dïng tiÕng ViÖt víi LaTeX ?

V©ng, b¹n cã thÓ dïng tiÕng ViÖt trong TeX/LaTeX nh c¸c ng«n ng÷
kh¸c. Tµi liÖu mµ b¹n ®ang ®äc ®©y ®îc viÕt ra nh»m môc ®Ých cho b¹n
nh÷ng gîi ý vµ nh÷ng híng dÉn s¬ khëi ®Ó b¹n cã thÓ sö dông tiÕng
ViÖt víi c¸c bé m· kh¸c nhau víi LaTeX.

2. C¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nµo cã thÓ dïng tiÕng ViÖt ?

VÒ nguyªn t¾c b¹n cã thÓ dïng tiÕng ViÖt trªn tÊt c¶ c¸c phiªn b¶n cña
TeX/LaTeX trªn c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c nhau. VÊn ®Ò ®Æt ra lóc ®ã lµ
viÖc chuyÓn ®æi c¸c bé font cho t¬ng thÝch víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh ®ã.

HiÖn t¹i t¸c gi¶ ®· thö nghiÖm thµnh c«ng c¸c bé font ViÖt nam trªn
c¸c phiªn b¶n sau ®©y :

. MikTeX v1.11 Windows9x/NT. §©y lµ hÖ ch¬ng tr×nh kh¸ m¹nh cho
Windows 9x/NT cña t¸c gi¶ Christian Schenk (cschenk@snafu.de). Xin
xem MikTeX Homepage <http://www.snafu.de/~cschenk/miktex/> ®Ó biÕt
thªm chi tiÕt.

. teTeX v0.9 Linux. §©y lµ phiªn b¶n ®îc cung cÊp cïng víi
RedHat-5.2.

Tuy nhiªn t¸c gi¶ cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ thö nghiÖm trªn c¸c
phiªn b¶n TeX/LaTeX kh¸c nh Unix TeX (trªn Unix), NTeX (trªn Linux)
hoÆc c¸c phiªn b¶n dµnh cho Macintosh. C¸c kinh nghiÖm cña ngêi sö
dông c¸c ch¬ng tr×nh nµy sÏ lµ nh÷ng bæ sung quÝ b¸u cho tµi liÖu
nµy.

3. C¸c bé font nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó ch¹y trªn teTeX ?

Mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n ®Æt ra cho ngêi sö dông tiÕng ViÖt trong
hÇu hÕt c¸c øng dông (Windows, Unix/Linux, DOS, Mac...) lµ dïng bé m·
nµo ? Mét c©u hái kh«ng dÔ dµng g× ®Ó t×m ra c©u tr¶ lêi. Phô thuéc
vµo thãi quen cña ngêi sö dông. Mét sè ngêi thÝch dïng bé m· nµy,
sè kh¸c th× thÝch bé m· kh¸c. ThËt ra sö dông bé m· nµo kh«ng quan
träng, mµ quan träng lµ sö dông nh thÕ nµo ?

Cã thÓ tãm t¾t s¬ bé c¸c bé m· tiÕng ViÖt hiÖn cã trong vµ ngoµi níc
nh sau :

. Lo¹i font 1 byte nh TCVN3-5712, VISCII, VIETWARE_F...
. Lo¹i font 2 byte nh VNI-WIN, BK tpHCM2, VIETWARE_X...
. Lo¹i font tæ hîp nh Microsoft CP 1258, IBM CP 01129...

Theo t¸c gi¶ cña VietKey : Nhîc ®iÓm cña lo¹i font 2-byte lµ chÊt
lîng ch÷ kh«ng thËt ®Ñp vµ h¬n n÷a kh«ng cho phÐp t¹o font Bitmap.
Lo¹i font nµy, do c¸c nhîc ®iÓm trªn, kh«ng ®îc ®Ò cËp ®Õn trong tµi
liÖu nµy. Lo¹i font tæ hîp còng cã c¶ ký tù ®îc t¹o font 2-byte nªn
còng kh«ng n»m trong khu«n khæ cña tµi liÖu nµy.

Tµi liÖu nµy ®Ò cËp chñ yÕu ®Õn lo¹i font 1-byte. Do kh«ng thÓ cïng
mét lóc cã thÓ lµm viÖc víi tÊt c¶ c¸c bé font (do h¹n chÕ vÒ thoi
gian vµ ®iÒu kiÖn m¸y mãc), t¸c gi¶ ®· chän hai font tiªu biÓu trong
nhãm nµy lµ TCVN vµ VISCII. Tuy nhiªn theo c¸ch thøc nµy th× tÊt c¶
c¸c lo¹i font lo¹i 1-byte cã thÓ chuyÓn ®æi tõ d¹ng TrueType sang Meta
Font ®Ó dïng ®îc trong LaTeX.

3.1. Font ch÷ TCVN-5712

§©y lµ bé font ch÷ ®· ®îc c«ng nhËn chÝnh thøc ®Ó sö dông t¹i ViÖt
nam. Bé font ®îc thiÕt kÕ chñ yÕu ë d¹ng TrueType dïng cho c¸c øng
dông trªn Windows.

Trªn Internet bé font nµy ®îc t¶i xuèng miÔn phÝ tõ :
<http://www.vnn.vn/> hoÆc <http://home.vnn.vn/utilities/> kÌm theo
ch¬ng tr×nh gâ VietKey trong Windows 3.x/9x/NT.

PhÇn tiÕp theo ®©y sÏ tr×nh bµy chi tiÕt lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ cµi ®Æt
vµ sö dông bé font TCVN víi LaTeX trªn c¶ Windows9x/NT vµ Linux.

3.2. Font ch÷ VISCII

§©y lµ s¶n phÈm cña Trichlor Organization <http://www.trichlor.org/>.
Bé font nµy ®îc thiÕt kÕ cho hÇu hÕt c¸c hÖ ®iÒu hµnh : Windows, DOS,
Unix/X-Windows vµ Macintosh. ViÖc cµi ®Æt bé font nµy rÊt ®¬n gi¶n v×
tÊt c¶ ®· ®îc thiÕt kÕ s½n.

C¸c b¹n cã thÓ t×m thÊy bé font Computer Modern Roman (vncmr-2.2
15/7/1996) cïng víi híng dÉn cµi ®Æt t¹i c¸c server
CTAN:/language/vietnamese/vncmr/. T¸c gi¶ lµ Werner Lemberg
(a7621gac@awiuni11.bitnet)

NÕu c¸c b¹n thÝch dïng TTF h¬n lµ CMR th× cã thÓ t¶i xuèng bé font
VISCII ®· ®îc chuyÓn tõ TTF sang bëi t¸c gi¶ T« Thanh B×nh
<http://infaut.et.uni-magdeburg.de/~binh/vietnam_tex.html>.

4. Lµm thÕ nµo ®Ó t¶i xuèng, cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN ?

4.1. T¶i xuèng (download)

C¸c bé font TCVN cã thÓ ®îc t¶i xuèng tõ c¸c server
CTAN:/language/vietnamese/tcvn/

HoÆc cã thÓ ®îc t¶i xuèng tõ mét trong c¸c ®Þa chØ sau ®©y:

. <http://members.xoom.com/quy/VietLUG/vlug/howtos/>
. <ftp://ltas18.ltas.ulg.ac.be/pub/vlug/howtos/>

4.2. ChuyÓn tõ TrueType font sang d¹ng Meta Font

B»ng c«ng cô ttf2mf t¸c gi¶ ®· chuyÓn c¸c font TCVN tõ d¹ng TrueType
sang d¹ng Meta Font (vn*.mf). Tõ c¸c file nµy c¸c ch¬ng tr×nh cña
TeX sÏ t¹o ra c¸c file TeX font metrics (vn*.tfm). TÊt c¶ c¸c file cña
c¶ hai d¹ng nµy cïng víi c¸c file ®Þnh nghÜa font vµ style ®îc nÐn
trong file tcvn-tex.tar.gz.

4.3. Cµi ®Æt

Tõ c¸cfile t¶i xuèng, c¸c b¹n sö dông dßng lÖnh sau ®Ó gì nÐn c¸c file

$ gunzip tcvn-tex.tar.gz
$ tar xvf tcvn-tex.tar

C¸c b¹n sÏ thu ®îc c¸c th môc sau:

. doc: chøa c¸c file híng dÉn vµ vÝ dô.
. texinput: chøa c¸c file ®Þnh nghÜa font vµ style cho TeX. (*.fd,
*.sty)
. source : chøa c¸c file nguån cña Meta Font (vn*.mf)
. tfm : chøa c¸c file TeX font metrics (vn*.tfm)

ViÖc cµi ®Æt thËt ra chØ ®¬n gi¶n lµ copy c¸c file trªn vµo nh÷ng th
môc thÝch hîp cña tex mµ b¹n ®ang sö dông. Gi¶ sö r»ng b¹n ®· cµi ®Æt
c¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nh sau :

. §èi víi MikTeX:C:\texmf\ vµ C:\localtexmf\. Bé font sÏ ®îc cµi
®Æt vµo th môc C:\localtexmf\.
. §èi víi teTeX:/usr/share/texmf/

Víi qui íc r»ng th môc cµi ®Æt bé font tiÕng ViÖt lµ tcvn, sau ®©y
lµ c¸c bíc cÇn thiÕt ®Ó cµi ®Æt:

. Copy c¸c file trong th muc texinput vµo th môc tcvn.
MikTeX: C:\localtexmf\tex\latex\tcvn\
teTeX: /usr/share/texmf/tex/latex/tcvn/

. Copy c¸c file trong th môc source vµo th môc c¸c file nguån cña
Meta Font vÝ dô nh:
MikTeX:C:\localtexmf\fonts\source\tcvn\
teTeX:/usr/share/texmf/fonts/source/tcvn/

. §èi víi c¸c font tfm th«ng thêng th× kh«ng cÇn cµi ®Æt v× khi b¹n
biªn dÞch file nguån TeX sÏ tù ®éng t¹o ra c¸c file nµy. Tuy nhiªn
trong trêng hîp phiªn b¶n cña b¹n kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã b¹n cã thÓ
cµi ®Æt nh sau:
MikTeX:C:\localtexmf\fonts\tfm\tcvn\
teTeX:/usr/share/texmf/fonts/tfm/tcvn/

TiÕp ®Õn, ®èi víi teTeX b¹n ph¶i thªm mét dßng sau vµo trong file
/usr/share/texmf/fontname/special.map :

vn tcvn vn

Bíc cuèi cïng lµ cËp nhËt b»ng c¬ së d÷ liÖu võa míi ®îc thªm vµo.
Víi teTeX c¸c b¹n dïng :

$ texhash

Víi MikTeX b¹n chän [Programs]- [MikTeX]- [Maintenance]- [Refresh
Filename Database] hoÆc tõ cöa sæ DOS gâ lÖnh sau :

C:\initexmf -u

4.4. Sö dông trong LaTeX

Víi LaTeX, c¸c b¹n cã thÓ dïng font tiÕng ViÖt vÝ dô nh sau :

\documentclass[12pt,a4paper]{article}
\usepackage{tcvn}
\begin{document}
...
(Text in TCVN encoding)
...
\end{document}

Khi b¹n dïng package tcvn th× c¸c font ch÷ ®îc ®Þnh nghÜa mÆc ®Þnh
nh sau:

. Sans font : VnArial
. Roman font : VnTime
. Typewriter font : VnCourier

. \VnArial : Font ch÷ VnArial
. \VnArialB : Font ch÷ VnArial Bold
. \VnArialI : Font ch÷ VnArial Italic
. \VnArialBI : Font ch÷ VnArial Bold and Italic
. \VnArialH : Font ch÷ VnArial Hoa
. \VnCourier : Font ch÷ VnCourier
. \VnCourierB : Font ch÷ VnCourier Bold
. \VnCourierI : Font ch÷ VnCourier Italic
. \VnCourierBI : Font ch÷ VnCourier Bold and Italic
. \VnCourierH : Font ch÷ VnCourier Hoa
. \VnTime : Font ch÷ VnTime
. \VnTimeB : Font ch÷ VnTime Bold
. \VnTimeI : Font ch÷ VnTime Italic
. \VnTimeBI : Font ch÷ VnTime Bold and Italic
. \VnTimeH : Font ch÷ VnTime Hoa

VÝ dô: Muèn in dßng ch÷ 'Sµi gßn' b»ng font VnTime ch÷ ®Ëm vµ cì lín
c¸c b¹n cã thÓ dïng:

{\VnTimeB {\Large Sµi gßn}}

Xem thªm file vidu.tex trong th môc doc ®Ó biÕt chi tiÕt c¸ch dïng.

5. Gãp ý, lçi vµ bæ sung

Mäi gãp ý, lçi hoÆc bæ sung cho tµi liÖu nµy xin göi ®Õn :
NGUYEN-DAI Quy <mailto:DaiQuy.Nguyen@ulg.ac.be>.